YANGIN İHBAR SİSTEMLERİ
Bilindiği gibi yangın geçmişten günümüze ciddi mal ve can kayıplarına neden olmuş bir afettir. Özellikle
günümüzün gelişen teknolojisine bağlı olarak gelişen, yüksek katlı binalar, elektrik ve kabloların yoğunlukta
olduğu sanayii tesisleri gibi alanlarda yangın riski çok büyüktür. Bu gibi alanlarda daha mimari aşamada
yangın güvenliği açısından çalışmalar yapılmalı ve yangın güvenlik senaryoları oluşturulmalıdır.
Yangın güvenliğinde her zaman önceliği yangının hızlı algılanması ve yangına hızlı müdahale edilmesi
almaktadır. İşte bunu sağlayan sistemlere yangın algılama sistemleri tesis edilmesi gerekmektedir.
Zaten günümüzde birçok konut ve sanayii projesinde yangın algılama sistemleri kurulumu kanuni bir
zorunluluk haline gelmiştir. Aslında bu kanuni zorunluluktan öte vicdani bir sorumluluktur. Çünki bu
sistemler sayesinde yangın hızlı olarak algılanmakta ve hızlı müdahale edilerek oluşacak maddi ve en
önemlisi manevi kayıpların önüne geçilebilmektedir.
Proje ihtiyacına ve bölgenin yapısına göre kullanılan ’’ yangın alarm sistemleri ’’ genel olarak insanların yoğun
olduğu kapalı binalarda, üretim tesislerinde depolarda, çok katlı binalarda, alışveriş merkezlerinde, geniş ofis
alanlarında kullanılabilir.
Yangın ihbar sistemleri, adresli ve konvansiyonel olarak ikiye ayrılır . Projenin ihtiyacına göre bu iki sistemden
biri tercih edilebilir. Yangın ihbar sistemlerini oluşturan başlıca elemanlar ;
YANGIN İHBAR PANELİ – DUMAN DEDEKTÖRLERİ – ISI DEDEKTÖRLERİ –IŞIN DEDEKTÖRLERİ – YANGIN
BUTONLARI – YANGIN SİRENİ vb. sistem elemanlarının bir araya gelmesinden oluşmaktadır.
Çeşitli dedektörler ( ısı, gaz, duman,beam vs.) vasıtası ile oluşabilecek herhangi bir yangın durumunu mevcut
alarm sistemini kullanarak yetkililere erken ihbar yapılmasını sağlayıp en kısa süre içerisinde olaya müdahale
imkanı sağlayarak maddi kayıpları minimize eder.
İYONİZE DUMAN DEDEKTÖRLERİ
Proje ihtiyacına ve bölgenin yapısına göre kullanılan yangın riskini algılamak amacı ile tasarlanan havadaki
duman yoğunluğu ile aktifleşen algılayıcılardır.
OPTİK DUMAN DEDEKTÖRLERİ
Koruması yapılan alandaki yangın riskini algılamak amacı ile tasarlanan havadaki duman yoğunluğu ile birlikte ısı artışını da algılayan sensörlerdir.
ISI SENSÖRLERİ
Kullanılan bölgedeki ani ısı artışlarını algılayan sensörlerdir.
YANGIN BUTONLARI
Yangın anında personeller tarafından aktif hale getirilerek ihbarı başlatan butonlardır.
Yangın ihbar sistemleri güvenlik ve emniyet amaçlı sistemler arasında belki de en öncelikli erken uyarı
sistemidir. Öncelikli olarak tehlikenin fark edilmesini sağlar ve tehlike boyut değiştirmeden önlem almamız
için operatörü uyarır. Ayrıca tahliye yönlerinin belirlenmesi içinde büyük avantaj sağlar.
Yangın ihbar sistemleri yangın hidrantları ve springerlar ile entegre olarak kullanılabilir, gerektiğinde operatör
müdahalesine gerek kalmadan otomatik olarak yada, bir operatörün insiyatifinde kullanım kolaylığı sağlarlar.
YANGIN SÖNDÜRME SİSTEMLERİ
Yangın güvenliğinliğinde yangın algılama sistemlerinden sonra ikinci sırayı yangın söndürme sistemleri
almaktadır. Yangın söndürme sistemlerini genel alanlarda sprinkler sulu söndürme sistemleri, depo hangar
gibi özel alanlarda köpüklü söndürme sistemleri, bilgi işlem odaları gibi özel alanlarda gazlı söndürme
sistemleri almaktadır. Yangın söndürme sistemleri eğer yangın erken algılanıp müdahale edilememiş ise
yangına karşı alınabilecek önemli tedbirlerden biri konumuna gelmektedir. Bu sayede yangın çok fazla
büyümemekte ve itfaiyenin müdahalesi ile söndürülebilecek seviyede kalmış olacaktır.
Günümüzde yangın riski taşıyan mekanlarda yangının yayılmadan söndürülmesi amacıyla çeşitli yangın
söndürme sistemleri geliştirilmiştir. Bu sistemler aşağıda sıralanmıştır.
Sabit Boru-Hortum Sistemleri
A sınıfı yangınları su kullanarak önlemek amacıyla bina içinde yerleştirilen sabit boru tesisatı, yangın dolapları
ve hortumları sabit boru-hortum sistemlerini oluştururlar. Binada diğer yangın söndürme sistemleri kurulmuş
olsa bile, sabit boru-hortum sistemleri gerekli tamamlayıcı olabilir. Özellikle yüksek binaların üst katlarında
hem etkili hemde en kısa zaman içinde sıvı akımı elde etmenin en güvenilir yollarından biridir. Sabit
boru-hortum sistemlerinin belli başlı uygulama yerleri olarak okullar, resmi binalar, oteller, sanat ve kültür
merkezleri, spor salonları, iş hanları, satış mağazaları, 30 metre veya 10 kattan yüksek binalar, sanayi
tesisleri sayılabilir. Sabit boru-hortum sistemleri aşağıdaki gibi sınıflandırılmıştır :
a) Islak sabit boru-hortum sistemleri :
Bu sistemde su kaynağı ile sistem arasındaki vana daimi açık olup sistemde her an basınçlı su bulunmaktadır.
b) Otomatik beslenen sabit boru-hortum sistemleri :
Bu sistemde hortum vanası açıldığında, devre otomatik olarak su ile beslenir.
c) El ile çalışan sabit boru sistemleri :
Bu sistemde her yangın dolabında bulunan el ile kumandalı cihazın çalıştırılması ile suyun devreyi beslemesi
sağlanır.
d) Kuru sabit boru-hortum sistemleri :
Bu sistemde devrede su yoktur. Bu sistem özellikle ısıtması olmayan düşük sıcaklıklara maruz kalabilecek
mahallerde tercih edilir. Sistem özellikle yüksek binaların üst katlarında, itfaiye araçlarının giremeyeceği dar
sokak veyageniş alanlı binalarda tercih edilir. Suyun sisteme verilmesi üç değişik şekilde olmaktadır :
1) İtfaiye teşkilatı ile yapılan bağlantıda su sağlanır.
2) Su elle kontrol edilen bir vananın açılması ile sisteme verilir.
3) Hortum vanası açıldığında sistem otomatik olarak su ile beslenir.
Otomatik Sprinkler (Fıskiye) Sistemleri :
Sprinkler sistemleri yangın esnasında otomatik olarak harekete geçerler. Söndürücü akışkan olarak su
kullanılır. Sprinkler sistemleri bina içinde bir dizi sabit boru ve bu borulara bağlı boşalma fıskiyeleri
(sprinkler’ler) den oluşur. Yangın sırasında açığa çıkan ısınınetkisiyle katı bağlantı elemanının erimesi
Ya da cam bir ampul içinde bulunan sıvının sıcaklık etkisiyle genişleyerek ampulü kırması sonucu suyun
önü açılır ve yangın mahalline akar. Her 10-20 m2ye bir fıskiye tavsiye edilir. Bakımı iyi yapılan sprinkler
sistemleri oldukça güvenilirdirler, can ve mal güvenliğini korumasında oldukça etkilidirler.
Amerikan NFPA kuruluşunun kayıtlarına göre incelenen 80 binin üzerinde yangın olayında sprinkler sistemleri %96.2 lik tatminkar bir yüzdeyle yangınları söndürdüğü görülmüştür. Ayrıca, incelenen her on olayda altısında spriklersistemlerinin herhangi bir insan müdahalesi olmadan yangınları kontrol altına aldığı tespit edilmiştir.
Yine NFPA kayıtlarına göre, tamamen düzgün çalışan sprinkler sistemi ile donatılmış binalardaki yangın
olaylarında, patlama ve parlama sonucu olanlar hariç olmak üzere, çok sayıda (üç veya daha fazla) can kaybı
olmamıştır. Sprinkler sistemlerinin belli başlı kullanım alanları suyun fazla zarar vermeyeceği otel odaları,
mağazalar, ağaç, lastik, tekstil endüstrisi gibi yerlerdir.
Islak Borulu Sprinkler Sistemleri :
Islak borulu sprinkler sistemlerinde, otomatik sprinklerler birsu kaynağına bağlı bulunan ve içinde su bulunan
boru sistemlerine tespit edilmiştir. Bu sistemlerde yangın sebebiyle oluşan ısının etkisiyle sprinklerler açılır ve
hemen suyun yanan maddelerin üzerine boşalmaya başlamasını sağlarlar.
Sisteme bağlı herhangi bir sprinkleri yangından oluşan ısının etkisi harekete geçirerek suyun akışını sağlar.
Serbest kalan su jeti sprinklerdeki yansıtıcıya çarparak dağılır ve yangın mahalline düzgün bir yağmurlama
şeklinde boşalması sağlanır. Kullanım alanındaki şartlara bağlı olarak, sprinklerler40°C ile 350°C arasında
belirlenen bir sıcaklık değerinde aktif hale geçmek için dizayn edilirler. Sprinklerlerin çoğu yaklaşık olarak
dakikada 70 ile 100 litre arasında suyun yangınmahalline boşalmasını sağlarlar. Bununla birlikte bazı özel uygulamalar için kullanılan sprinklerde boşalan su miktarı dakikada 400 litre’ye çıkabilmektedir. Islak borulu
sprinkler sistemlerinde boru şebekesi su ile dolu bulunduğu için ortam sıcaklığı 4°C den fazla olan mahallerde
kullanılmalıdır. Eğer mahallin çok küçük bir kısmı düşük sıcaklıklara maruz ise bu kısımlarda esas boru
şebekesine ek bir kapalı devre oluşturarak bu kısımdaki boruların içini antifrizli solüsyon ile doldurulması
mümkündür.
Kuru Borulu Sprinkler Sistemleri :
Kuru borulu sistemlerde boru şebekesi su yerine su kaynağı ve boru şebekesi arasındaki valfi kapalı tutacak
düzeyde basınçlı hava yada nitrojen gazı ile doldurulur. Hava basıncı şebeke girişine yerleştirilen bir araç ile
otomatik olarak kontrol edilir. Yangından açığa çıkan ısı herhangi bir sprinkleri aktif duruma getirdiğinde, boru
şebekesindeki basınç hızla düşecektir. Bu basınç azalması kuru boru şebekesi girişindeki valfi açılmasına
neden olacak böylece borular su ile dolacak ve açık bulunan spriklerden su yangın mahalline boşalacaktır.
Kuru borulu sprinkler sistemleri ıslak borulu sistemlerinin kullanılamadığı düşük sıcaklıktaki mahallerde
kulanılabilir. Ancak kuru boru sisteminin girişindeki valf kısmı ısıtılan mahallere konulmalıdır.
Deluge (Selleme) Sprinkler Sistemleri:
Deluge sprinkler sistemlerinin yapısı ıslak ve kuru borulu sistemlere benzer fakat bu sistemlerden başlıca
iki yönden farklıdır :
a)Standart sprinklerler kullanılır, fakat hepsi açıktır. Sprinkleri harekete geçiren elemanı
içermezler, bu nedenle boru şebekesi girişindeki kontrol valfi açıldığında su bütün sprinklerden yangın
mahalline boşalır ve mahal su ile boğulur.
b)Kontrol valfi normal olarak kapalı tutulur. Valf ayrı bir yangın algılama sistemi vasıtasıyla
harekete geçerek açılır.
Deluge sistemler hızlı bir şekilde genişleyen yangınların kontrol altına alınmasında kısa sürede bol
miktarda suyun gereksinim duyulduğu mahallerde kullanılırlar.
Ön Hareketli Sprinkler Sistemleri:
Bu sistemler deluge sistemlere benzerler, fakat bu sistemdeki sprinklerler eriyebilen birleşme elemanı yada
cam ampuller vasıtasıyla kapalıdırlar. Deluge sistemlerdeki kontrol valfi burada ön hareket valfi vazifesi görür.
Yangın algılama sisteminin harekete geçmesiyle ön hareket valfi açılır ve boru şebekesi su ile dolar, sistem
ıslak borulu sprinkler sistemi haline dönüşür.
Su Sprey Sistemleri :
Su sprey sistemleri deluge sprinkler sistemlerine benzerler, sadece kullanılan fıskiye tipi farklıdır.
Su sprey sistemlerindeki fıskiyeler suyu istenilen şekilde istenilen yere büyük bir hassalıkla göndermek
üzere dizayn edilirler. Kontrol vanasının açılmasıyla
açık halde bulunan bütün sprey fıskiyelerinden su akmaya başlar. Fıskiyedeki koni şeklinde katı eleman
suyun istenilen akış şekli, hızı, parçacık büyüklüğü
ve yoğunlukta tam olarak belirlenen alana akmasını sağlar. Su sprey sistemleri esas olarak soğutma amacıyla
çok miktarda suyun gerekli olduğu (örneğin parlayıcı sıvı ve gazların işlem gördüğü tesisler, bu sıvı ve gazların
depolanmasında ve taşınmasında kullanılan tankların ve yapı elemanlarının bulunduğu mahallerde) özel
tehlike mahallerinde kullanılırlar. Tehlikenin karakteristiğine bağlı olarak yangını kontrol altında tutmak yada
söndürmek amacıyla dizayn edilirler. Su sprey sistemleri elle yada otomatik olarak aktif hale getirilirler.
Otomatik harekete geçirmede kontrol sistemi, sabit sıcaklık ısı detektörleri yada kombine olarak sabit sıcaklık
ve sıcaklık yükselme oranı ile çalışan detektörler ile bağlantılı olarak çalışır.
Köpük-Su Sprinkler Sistemleri :
Köpük-su sprinkler sistemleride deluge sprinkler sistemlerinin benzeridir, fakat bu sistemlerde söndürücü
akışkan olarak su yerine fıskiyelerden köpük akıtırlar. Köpük konsantresinin suyla istenilen oranda karışmasını
sağlamak için oranlayıcı bir araç kullanılarak belli orandaki köpük konsantresi suya enjekte edilir. Sistem aktif
hale elle yada yangın algılayıcı araçlar kullanılarak kontrol vanasının açılmasıyla geçirilir. Bu sistemlerin uygulama alanları genel olarak parlayıcı ve yanıcı sıvıların (petrol depoları, uçak hangarları gibi) tehlike
oluşturduğu mahallerdir. Aqueous film-forming foam (AFFF) ve film-forming fluoroprotein agents (FFFP)
solüsyonları köpüklü sprinkler sistemlerinde kullanılmaktadır. AFFF ve FFFP solüsyonları köpük balonları oluşturmak için hava ile karıştırılması gerekmediğinden genellikle standart fıskiyeler kullanılır. Köpük-su
sprinkler sistemleri belli bir zaman dilimi süresince köpük akıtırlar. Köpük konsantresi tükendiği zaman
sistemdeki fıskiyelerden sadece su boşalır. Köpük konsantresinin kalitesi ve ne kadar süre akacağı tehlike
durumu göz önüne alınarak belirlenir.
Köpük Sistemleri :
Köpük sistemleri iki tipe ayrılırlar, bunlar :
A. Düşük genişleme oranına sahip köpüklerin kullanıldığı sistemler. Bu tiplerde köpüğün genişleme oranı bire
yirmiden azdır ve köpük yüksek oranda
su içerir.
B. Orta ve yüksek genişleme oranına sahip sistemler. Genişleme oranı bire yirmi ile bire bin arasında değişir.
Bu sistemlerde kullanılan köpüklerde su oranı azdır ve köpük bağıl olarak hafiftir. Köpük konsantresi ile belli
oranda suyun karışması ile köpük solüsyonu oluşur ve bu solüsyonun hava ile irtibata geçmesiyle köpük
balonları oluşarak yangın mahalline sevkedilirler . Düşük genişleme oranına sahip köpüklerin kullanıldığı söndürme sistemleri genellikle parlayabilen ve yanabilen sıvıların bulunduğu ve depolandığı mahallerde
uygulama alanına sahiptirler. Bu sistemler oluşan köpüğü sıvının yüzeyine boşaltarak soğutma etkisi ve
yüzeyin köpük örtüsü ile kaplanarak yangını söndürme etkisine sahiptirler. Köpük örtüsü sıvının
buharlaşmasını bir süre önleyerek tehlikeyi engellerler. AFFF tipi köpükler benzer şekilde işlev görürler,
fakat bir farkları vardır: AFFF köpükleri ile oluşan solüsyonun sıvı üzerinde yüzebilme özelliği vardır ve bu
ise buhar oluşumunu engeller. Yüksek genişleme oranına sahip köpüklerin kullanıldığı sistemler genellikle
kullanıldıkları alanın köpük ile doldurularak ortamdaki havanın yerini köpüğün alması ve böylece yangının
devam etmesi için gerekli oksijenin ortamdan atılması istenilen yerlerde kullanılırlar. Örneğin, bodrum katları
ve ambarlar gibi mahaller.
Sabit Kuru Kimyasal Söndürme Sistemleri
Muhtemel gaz ve sıvı yangınlarının olabileceği ve diğer söndürme sistemlerinin etkili olamadığı durumlar
için tasarımlanır. Söndürücü akışkan yangın riskine göre değişik kuru kimyevi tozlardır. Sistem kuru kimyevi
toz kaynağı ve buna bağlanmış sabit borulardan oluşur. Sistem elle veya yangın algılayıcıları ile otomatik
olarak aktif hale getirilebilir. Boru sistemine bağlı lüleler vasıtasıyla söndürücü yanan yüzeye akıtılır. Kuru
kimyasal tozlar yüksek basınçta bulunan azot ya da karbondioksit gazı yardımıyla akışkan hale getirilerek
yangın mahalline boşaltılır. Gaz ve kuru kimyasal tozlar aynı kap içinde basınç altında depolanabildiği gibi
gaz ve kuru tozların ayrı kaplarda depolandığı sistemlerde vardır.
Halojenli, NAF-S-III yada FM200 Gazlı Yangın Söndürme Sistemleri :
Bu sistemlerde söndürücü akışkan Halon 1211, Halon 1301, NAF-S-III yada FM200 gaz akışkanlarıdır.
Binada sabit boru tesisatı ve söndürücü gaz akışkan deposundan oluşmaktadır. Belli başlı uygulama yerleri,
kontrol ve bilgisayar odaları, parlayıcı ve yanıcı sıvı depoları, kablo kanalları ve odaları, elektrik ve motor
odaları, boyama fırınları gibi yerlerdir. Halojenli söndürücülerin bileşimdeki gazların ozon tabakasına
yaptıkları olumsuz etki nedeniyle üretimlerini ve kullanımlarına kısıtlamalar getirilmiştir. Halojenli
söndürücülerin yangın mahalline boşaltılmasıyla oluşan yeniden yapılanma ürünleri zehirlidir. Bu nedenle bu
söndürücülerin kullanıldığı mahallerde can güvenliği göz önüne alınmalıdır. Günümüzde halojenli söndürme sistemleri yerlerini söndürücü akışkan olarak NAF-S-III yada FM200 gazı kullanan sistemlere bırakmaktadırlar.
Karbondioksit Yangın Söndürme Sistemleri :
Bu sistemler basınç altında yüksek basınç tüplerinde yada alçak basınç tüplerinde bulunan söndürücü
akışkan karbon dioksit içerirler. CO2 kaynaklar sabit boru sistemlerine ve lüle ya da hortumlarına bağlıdır.
Kapalı hacimlerde bu sistemler bulundukları hacmi tamamen CO2ile doldurmak üzere tasarlanırlar. CO2
elektriği iletmediği için çoğu zaman elektrikli aletlerin korunmasında kullanılır. Gaz halinde bir yangın
söndürücü olması nedeniyle elektrik ve elektronik aletlerin korunması ve yanıcı sıvı yangınlarında
CO2söndürücülerin kullanılması uygundur. Karbondioksit sistemleri elle yada otomatik olarak aktif hale
getirilir. Sistemin aktif duruma geçmesi sırasında mahalde bulunan kapı, pencere ve diğer dışa açılan yerler otomatik olarak yada kendiliğinden kapanacak şekilde yapılmalıdır. Ortamdaki CO2 hacimsel olarak %5
değerinden fazla olduğunda insanlar için tehlikelidir. Bu nedenle kullanım anında insanların bölgeyi terk
etmeleri gerekir. Belli başlı kullanım alanları elektrikli ve elektronik alet ve teçhizatın bulunduğu mekanlar,
sprey boyama odaları, kömür siloları, motorlar, gemi hangarları, parlayıcı sıvı depoları, kurutma odaları v.b.
yerlerdir.
Taşınabilir Yangın Söndürücüler :
Muhtemel her cins yangında ilk müdahale için kullanılırlar. Söndürücü akışkan olarak CO2, Halon, köpük, su,
kimyevi kuru toz kullanılabilir. Sistem taşınabilir 2, 6, 12 kg’lık kaplar halindedir. Her cins yangında yanan
maddenin cinsine göre uygun söndürücü tipi seçilmek koşuluyla diğer yangın söndürücü sistemler ile birlikte
kullanılabilirler.
Yangın Söndürücü Tipi Seçim Esasları :
Yangın söndürücü sistemi seçilirken muhtemel yangınlar hakkındane kadar iyi bir tahmin yapılabilirse o derece
iyi yangın söndürücü sistemi seçimi yapılabilir. Bu amaçla yangın söndürücü seçiminde aşağıda verilen durum
tespitlerinin iyi bir şekilde yapılması gerekir.
– Muhtemel yangın halinde yanabilir şeylerin ne tür maddelerden oluştuğu, hangi yangın sınıfı veya sınıflarında
olabileceği belirlenmeli.
– Muhtemel yangında yanabilir şeyleri büyüklüğü, mekan içindeki dağılımı, bu maddelerin ısı yükleri, yayılma
eğilimi ve şiddeti göz önüne alınarak potansiyel yangının büyüklüğü tesbit edilmelidir.
– Yangında söndürücüden bekleen etkinlik belirlenmeli.
– Kullanılacak söndürücü için kullanım kolaylığının gerekli olup olmadığı veya seviyesi belirlenmeli.
– Söndürücünün kullanımda getireceği riskler var mı? kullanıcıözel personel ihtiyacı ve özel kabiliyetler gerekli
mi ? belirlenmeli.
– Çevre sıcaklıkları değişim aralığı, rüzgar durumu ve özel hava hareketlerinin olup olmadığı varsa şekli tespit
edilmeli.
– Kullanım yerindeki diğer çevre şartlarına göre söndürücü sistemin uygun olup olmadığı belirlenmeli.
– Yanma sırasında yanan malzemeyle söndürücü maddenin kimyasalreaksiyona girip girmeyeceği belirlenmeli.
– Söndürücü kullanımı sırasında özel önlemler gerekli mi? koruyucu ekipmana ihtiyaç var mı? Başka ne gibi emniyet tedbirleri gerekir bilinmeli.
– Söndürücü için periyodik bakım ve onarım gerekli mi? bunun getireceği mali yükler ve yeniden
doldurulabilirlik durumu bilinmelidir.
– Yanan madde, çevre şartları, kullanıcı ve söndürücüler hakkında mevcut durum belirlendikten sonra en iyi
söndürücü sisteminin seçilmesi mümkün olabilir.